Iruñean, Maialen Sánchez elkarrizketatu nuenean, arte eszenikoen batxilergoa egin zuela esan zidan. Batxilergo-eredu hori ez dela batere ohikoa, eta horren inguruan ikertu nahi izan nuen. Hori dela-eta, Maialenek haren irakasle ohien kontaktua pasa zidan. Hala izan dut Aritz Estibez (Usansolo, 1975) eta Ismael Yagüe (Atarrabia, 1978) ezagutzeko aukera, Barañaingo instituturaino hurbildu naizen honetan. Deskantsu garaian kafea hartu ohi duten tabernan elkartu gara, zentrotik hurbil.
Zuen ustez, zer balio dute dute arte eszenikoek gizarte mailan?
Aritz: Hasteko eta behin, nik esango nuke hezkuntza sisteman, orokorrean, ez direla diziplina artistikoak behar bezala baloratzen.
Ismael: Hori orokorrean, baina gu musika irakasleak gara, eta musika irakasleak behintzat egon badaude. Hau da: musika irakaslearen profila existitzen da. Arte eszenikoen alorrean antzerkiko ikasgaia batxilergoan bakarrik dago, hortik kanpo ez dago horrekin zerikusia duen ikasgairik, ez bada ikastetxe bakoitzaren proiektu propioan sartzen. Gainera, batxilergoan egoteak ez du arte eszenikoetan irakaslegoaren prestakuntza bermatzen. Gure ikastetxean, nahiz eta Arte Eszenikoak, Musika eta Dantzako Batxilergoa izan, antzerki eta dantzako ikasgaiek ez dute behar bezala jorratuko dituzten aditurik. Musikakoak gara ikasgai horiek ematen ditugunak eta, gainera, zentzu teorikoan bakarrik daude planteatuta. Batxilergo artistikoa dagoen beste ikastetxeetan literaturako irakasleak arduratzen dira arte eszenikoak emateaz eta, normalean, literaturako ikasgai bat bailitzan lantzen da: testu-iruzkinak, dantzaren historia, eta abar. Hezkuntza sistemak kontrakoa agintzen duen arren, gure ikastetxean alor praktikoari garrantzia ematen saiatu gara.
Aritz: Ikastetxeak ikasgai bat diseinatu edo sortu du alor praktiko hori landu ahal izateko.
Ismael: Arte eszenikoetan dugun formazioa oso oinarrizkoa da eta, edonola ere, gure hezkuntza edo lan arlotik kanpo landu izan dugu. Ni Alaitz Institutuan sartu nintzen ondorengo profila behar zutelako: funtzionarioa, musika irakaslea eta antzerkian “zertxobait” zekiena. Baten bati bururatu zitzaion nire bizitza pertsonalean hainbat antzerki tailerretan ibili naizenez hori baliagarria izan zitekeela. Lana eskaini zidatenean pentsatu nuen lehenengo gauza zera izan zen: “Ez al dago inor hezkuntza sisteman antzerki titulaziorik duenik?”. Eta erantzuna ezetz izan zen, ez dela profil hori existitzen.
Profil hori existitzen ez zela esatean, antzerkilariak ezin direla funtzionario izan esan nahi zuten?
Aritz: Hori da, ezin dutela arte dramatikoko titulazioarekin hezkuntza sisteman lan egin.
Arte eszenikoetan formatuta dagoen jendea badagoen arren -asko, gainera- ez zaio sarbiderik ematen hezkuntza sistemara.
Aritz: Horixe. Salbuespena musika arloan ematen da, musika irakasle bezala sar zaitezke. Musika antzerkitik gertuen dagoen diziplina denez, gure ikastetxean musika irakasleok antzerkia emango genuela erabaki zen.
Ismael: Dena dela, hori hala izan da guk ardura hori hartzeko erabakia hartu genuelako. Legez, literaturakoei dagokie: beste ikastetxeetan, aipatu bezala, literaturakoak dira ikasgai hori ematen dutenak. Bada, lanpostua eskaini zidatenean, iruditzen zitzaidan ni ez nintzela pertsona egokia antzerkia emateko, baina bestela zein zen B aukera? Ikasgai hori martxan ez jartzea? Ez dakien beste norbaitek edo literaturako batek ematea? Gauzak horrela, onartu egin nuen, baina baldintza batekin: hasierako urtetan irakasleontzat formakuntzak egon zitezen eskatu nuen, eta batez ere kanpoko adituak etorri ahal izatea hemen ditugun gabeziak osatzeko. Niri, berez, ikasgai hori benetan dakien batek ematea gustatuko litzaidake, ez nik. Halere, gu borondate eta asmo-on guztiarekin ahalik eta hoberen egiten saiatzen gara.
Aritz: Ismaelek formakuntza minimo bat badauka, titulaziorik ez duen arren. Behin barruan gaudela, denoi gertatu zaigun moduan, auto-ikaskuntzari ekin diogu. Musikakook hori egin behar izan dugu ez antzerkian bakarrik, musikan ere bai, badirelako musikako hainbat alor kontrolatzen ez ditugunak, hori ere esparru zabala baita. Minimoki formatu gara oinarrizko ikastaroen bidez, eta praktikarekin ere ikasi dugu. Nik, adibidez, inoiz Ismaelekin batera klasea eman dudanean, behaketan, asko ikasi dut. Errefortzu moduan elkar lagundu dugu, baina egia da ez dela arte eszenikoak irakasteko modurik egokiena.
Ismael: Kontsolamendu moduan, dantzan are okerrago daude. Hor ez dago ez ikasgairik ez aditurik.
Aritz: Hala da, eta berriz ere,geu gara dantza emateaz arduratzen garenak.
Noiz sortu zen Alaitz Institutuan Arte Eszenikoak, Musika eta Dantzako Batxilergoa eskaintzearen proiektua?
Ismael: 2009an LOE legea martxan jarri zen, eta hor lehenengo aldiz aurreikusi zuten modalitate horretako batxilergo bat sortzeko aukera.
Zertan datza lege hori?
Ismael: LOE (Ley Orgánica de Educación) hezkuntza sistema antolatzen duen Lege Orokorra da. Bertan, betiko batxilergo ereduen artean, berri hau sartu zuten: Arte Eszenikoak, Musika eta Dantza.
Zenbat batxilergo artistiko ezagutzen dituzue Euskal Herrian?
Aritz: Hiru: bat euskaraz, geurea, eta beste bi gazteleraz.
Ismael: Bilbon bazegoen bat, baina uste dut pribatua dela. Gipuzkoan ez dago deus, horregatik ikasleak hartu izan ditugu Donostiatik.
Hori oso esanguratsua da…
Aritz: Eta “Wert” legearekin irakasleen figura okerrera egin zuen…
Gutxi gorabehera, zein ikasgai sartzen dira Arte Eszenikoak, Musika eta Dantzako Batxilergoan?
Ismael: Funtsean batxilergo normal bat da, ikasgai orokorrak ditu: Euskara, Historia, Gorputz Hezkuntza, eta abar. Horiekin bestelako ikasgaiak daude: musikaren arloan “Musikaren Analisia”, “Musika eta Dantzaren Historia”, eta “Musikaren Hizkuntza eta Praktika”. Arte Eszenikoen alorrean bada beste bat, “Arte Eszenikoak” izena duena.
Eta azken hori praktikoa dela suposatzen da?
Ismael: Ez zehazki, gero hori selektibitatean sartzen delako, eta hor izaera praktikoa galtzen duelako, azterketa idatziz egiten baita.
Aritz: Berez arte eszenikoekin zerikusia duen ikasgaia hori da, baina horretaz aparte badaude beste ikasgai batzuk: adibidez, Artearen oinarriak, horrek Arte Plastikoekin du zerikusia. Wert legeak eragin zuen aldaketa, “Musikaren hizkuntza eta praktika” beharrean “Kultura zientifikoa” ikasgaia hautatzeko aukera izan da.
Zertan datza “Kultura zientifikoa”k?
Aritz: Zientziaren inguruko kultura dela suposatzen da, baina legeak ez du gehiegi zehazten. Zorionez, gure ikastetxeak ez zion hori sartzeari zentzurik ikusi, eta daukagun autonomia baliatuz ikasgai hori ekidin genuen. Aurreko legearekin alderatuz, arte eszenikoko ikasgaiek pisu gutxiago daukate arte plastikoko ikasgaien aldean. Izan ere, Madrileko batxilergoetan ez baitituzte arte plastikoko eta arte eszenikoetako ibilbideak bereizten.
Nik dakidala, ez bereizi baino, beharbada hasiera batean batxilergo “artistikoa” deritzoguna arte ederrei edo arte plastikoei lotua izan da, ezta? Eta orain dela gutxi errekonozitu dituzte arte eszenikoak: hain zuzen ere 2009an, LOE legeari esker.
Ismael: Bai. Gerora, 2015ean LOMCE legea iritsi zenean, bereizita zeuden bi eredu horiek batu egin zituzten, dena “artistikoaren” barnean sartuz. Horren ondorioz, ikasgai tronkalak arte plastikoetakoak ziren, eta hautagaiak edo osagarriak, berriz, arte eszenikoetakoak.
Aritz: Hala ere, guk Nafarroan autonomia maila bat dugu lege horrekiko, eta arte eszenikoetako ikasgai batzuk derrigorrezkoak bihurtu ditugu, besteak beste.
Orduan, legearen arabera, arte eszenikoak lantzeko ikasgai bakarra dago, “Arte Eszenikoak” deiturikoa, eta gainera, teorikoa da.
Ismael: Bai, eta bigarren batxilergoan ematen da… Baina badago hautazko ikasgai bat, 4. DBHn eskaini daitekeena, “Arte Eszenikoak eta Dantza” deiturikoa. Dena dela, D ereduko ikasleek aukeratu egin behar dute “Musika” eta “Arte Eszenikoak eta Dantza” ikasgaien artean, horietaz gain “Euskara” dutelako. B ereduan, aldiz, gaztelerakoek aukera dute bi ikasgai horiek aldi berean lantzeko, ez dute aukeratu beharrik, ez dutelako “Euskara” bezalako ikasgai gehigarririk.
Aritz: Hasiera batean, Wert legea martxan jarri zenean, erdal adarrean bakarrik eskaintzen zuten “Musika, Arte Eszenikoak eta Dantza”ko batxilergoa, baina gure ikastetxeko familia batzuek lege horren berri izan zutenean Hezkuntzara jo zuten euskaraz ere egin ahal izatea eskatuz eta, aldarri horri esker aurrera atera genuen.
Orduan gurasoen ekimenari esker izan zen.
Aritz: Gurasoen ekimena, irakasleok bultzatuta.
Alaitz Institutuan batxilergo artistikoarekin hamahirugarren urtea duzue aurtengoa. Nolakoa izan da ibilbidea?
Aritz: Nire ustez bilakaera bat izan du.
Ismael: Bai, lege aldaketekin beti ibili izan gara borroka horretan. LOMCEk, hasiera batean, ez zuen batxilergo artistikoarekin jarraitzea aurreikusten. Orduan mobilizatu egin ginen, eta irakasleon, ikasleen eta familien inplikazioa lortu ondoren formakuntzari eustea lortu genuen, nahiz eta modu kaskarragoan izan. Lehenengo urtean hamabost ikaslerekin hasi ginen, eta egun hirurogei ikasle ditugu, urtez-urte igotzen joan da. Hasieran baliabide aldetik oso eskas genbiltzan, baina hamahiru urteotan bilakaera handia bizi izan dugu: 2008an hasi ginenean krisi ekonomikoan geunden, eta hortik ateratzear geundenean LOMCE legea etorri zen, eta LOMCErekin moldatzen hasiak ginenean… pandemia! Horrek dena atzeratu zuen. Oztopo ugari gainditu behar izan ditugu baina azkenean, aurten, espazio egoki bat dugu arte eszenikoetarako, musika gela egokiak, eta abar. Orain esperoan gaude, ea zer datorkigun lege berriarekin.
Beste lege bat?
Ismael: LOMLOE. LOMCE baino okerragoa izatea zaila izango litzateke. Esperantza daukagu, LOMCE Alderdi Popularrak bultzatutako legea delako, eta horrek atzerapauso bat suposatu zuelako gure alorrean; kasu honetan, “LOMLOE” Alderdi Sozialistaren legea da eta, “Arte Eszenikoak, Dantza eta Musika” batxilergoa haien ekimenaren eskutik etorri zenez, espero duguna da LOMCE baino lehenago geunden egoerara itzultzea, edo are hobea izan daitekeen egoera batera igarotzea.
LOMLOE jarri diote LOMCE eta LOEren arteko zerbait izango delako?
Ismael: Ez, kontua da izenak bukatzen ari zaizkiela:
LOE: Ley Orgánica de la Educación
LOMCE: Ley Orgánica para la Mejora de la Calidad Educativa
LOMLOE: Ley Orgánica para la Mejora de la Ley Orgánica de la Educación
Azken izena irrigarria da… Alderdi politikoen arteko gerra bat dirudi.
Aritz: Gure ikastetxeko egoerari berriro helduz, musika ikasgai gehiago daudenez, arte eszenikoak gauza integral edo transbertsal bezala ulertzen ditugu, adibidez: musikan interpretazioa eta dantza oso garrantzitsuak dira, hortaz, esparru guztietan nolabait denetik lantzen saiatzen gara. Horregatik, legeak markatzen duena baino modu zabalagoan jorratu ditzakegu antzerkia eta dantza.
Eta legeak non eta nola sartzen du dantza?
Aritz: “Anatomia aplikatua” izeneko ikasgai bat sortu zuten, eta gorputz heziketako irakasle batek ematea espero genuen: ez dira dantzan espezialistak baina beren curriculumean dantza dago. Beraz, haiek izango lirateke, geure artean behintzat, horretarako aproposenak. Halere, Madriletik ikasgai hori biologiako departamentuari egokitu zioten, eta hezurren eta muskuluen inguruan teorizatzen hasi ziren… Azkenean, gure ikastetxean ikasgai hori bertan behera gelditu zen, ikasleei ez zitzaielako interesatzen. Orain, ikasgai hori letretako ikasleek ere aukeratu dezakete. Hasiera batean dantzari lotutako gai bat bezala sortu zen, baina bidean helburu hori ahaztu egin zitzaiela dirudi.
Ismael: Horretaz gain, dantzaren presentzia beste ikasgai batera mugatzen da: “Musika eta Dantzaren Historia”, musika irakasleok ematen duguna.
Ulertu dudanagatik, berez ikasgai hori ere teorikoa izan arren, zuek zerbait praktikoa egiten saiatzen zarete…
Aritz: Bai, legeak ez du aukera handirik ematen ezer praktikorik egiteko, baina guk ikasgai guztietan alor praktikoa sartzen dugu, ahal dugun neurrian, noski… Lehen aipatu bezala, ez baikaude horretarako behar bezala formatuta.
Ismael: Batzuetan badira ikasle batzuk dantzarekin oso trebeak, eta haiek erakusten digute guri.
Argi dagoena da lege hau kaka zahar bat dela. Badirudi dantza eta antzerkia sartu nahi dutela curriculumean, baina hain modu korapilatsu eta zentzugabean sartzen dute non badirudien adarra jotzen ari direla…
Aritz: Bai, gainera, lehen ez dut aipatu Wert legeak curriculumean ikasgai “serioak” sartu zituela eta, horren ondorioz, 1.go batxilergoan ikasleak derrigortuta daudela dauzkaten ikasgaiez gain “Literatura” edo “Historia” aukeratzera. Guk ez dugu garrantzitsuak ez direnik uste, baina ez zaigu iruditzen ikasgai horiek gure modalitatekoak direnik.
Ismael: Izan ere, dagoeneko oinarrizko ikasgaietan badituzte “Euskara eta Literatura”, “Gaztelania eta Literatura”, “Espainiako Historia”…
Aritz: Beren asmoa edo ahalegina ikasgai “serioak” sartzea zen, musika, antzerkia eta dantzari lotutako ikasgaiei pisua kentzeko.
Badirudi berauek sortu duten legea boikoteatzen duen lege bat egin dutela…
Ismael: Kontua da, lehenago aipatu bezala, lehenengo legea sozialistena zela eta bigarrena popularrena: horregatik, Alderdi Popularra hasieran lege horrekin ados ez zegoenez, gerora okertzea erabaki zuen, edo bere esentzia gal zezan eragitea. Horregatik, guk institutuan daukagun autonomiarekin curriculumari buelta ematen saiatzen gara. Ikasgai berri bat sortu dugu, “Praktika Eszenikoa” izena duena: ikasgai horretan erabateko askatasuna dugu, alderdi eszenikoari lotuta dago eta guztiz praktikoa da. Kurtso bukaeran ikuskizun bat egiteko asmoa dugu, antzerkia, dantza eta musika uztartzen dituena.
Zuen ustez, zergatik daude hainbeste oztopo horrelako ikasgaiak curriculumean sartzeko?
Ismael: Ikerketa honetako hipotesian aipatu duzu zuk dagoeneko: gizartearen alderdi zabal baten partetik arteak ez duelako prestigiorik, eta alderdi horren ordezkari politikoek ez dutelako babestuko; kontrara, kaltegarriak izan daitezkeen legeak egingo dituzte. Azken batean artea, oro har, sistemari aurre egiteko tresna potentea izan da. Orain arte eszenikoen historia lantzen ari gara, eta argi ikusi dugu historian zehar artea jendea hezteko edo boteretsuak kritikatzeko erabili izan dela.
Aritz: Bestalde, politikariek gaitasun matematiko eta linguistikoari garrantzi handia ematen diote, baina beste gaitasun mota batzuei batere ez: gaitasun sozial eta emozionalei ez diete erreparatzen.
Esaten duzun hori erraz antzeman daiteke baina ez dute argi esaten, ezta? Hau da, beharbada ez da politikoki zuzena jarrera hori den bezala adieraztea, niri behintzat, kosta egiten zait politiko bat ideia horiek defendatzen imajinatzea…
Ismael: Nik hori aldatzen ari dela esango nuke, eta pasa ditugun krisiek aldaketa horretan eragina izan dutela. Gure gurasoen belaunaldiak, profesionalki arrakastatsuak ziren lanbidetzat zituen abokatutza, ingeniaritza eta abar, baina krisiaz geroztik zenbat abokatu eta ingeniari ez ote diren langabezian gelditu! Eta taberna batean sartu behar izan dira, gainera, lanera. Jendea ohartu da horrelako ikasketek ez dutela deus ziurtatzen. Horren ondorioz, formakuntza akademikoaz gain pertsona baten zoriontasuna eta bizitzeko duintasuna zeinen garrantzitsuak diren konturatu dira, eta horretarako ez du zertan horrelako lan bat izan behar. Hasierako urteetan ikasle askok arazoak izan zituzten beren gurasoekin, kosta egiten zitzaielako, adibidez, kontserbatorioan karrera egiten uzteko konbentzitzea. Hobby bezala onartzen dute, baina goi-mailako ikasketak gauza “serio” bat dira. Niri ere gertatu zitzaidan, baina azken urteotan gurasoak oro har toleranteagoak ikusi ditut, errazago onartzen dute hautu hori.
Aritz: Nire ustez Hezkuntzan ez dira arteen garrantzia zuzenean ukatzera ausartzen, horren ordez aitzakia bat erabiltzen dute: “PISA informeak”. Informe horiek ikasleek hizkuntza eta matematikan duten gaitasuna neurtzen dute, eta orokorrean oso emaitza txarrak eman izan dituzte. Horrekin kezkatuta omen daude, eta dagoeneko pisu handia duten ikasgai horiei pisu gehiago emateari eta beste batzuk baztertzeari ekin diote.
Lehen Hezkuntzan artea, antzerkia eta dantza ez dira existitzen, eta musika oso prekarioa da. Txikitan, batik bat, gaitasun sozialak eta afektiboak lantzeak izugarri lagunduko luke: batzuk oso matematikari onak izango dira, baina gero, egunerokotasunean, gabezia asko izango dituzte bestelako gaitasunak landu ez dituztelako.
Ismael: Hala da, baina sistemak bonba atomikoak diseinatuko dituzten matematikari eta ingeniariak behar ditu. Nola demontre emango dizkiezu gaitasun sozialak? Beno, igual gaitik pixka bat urruntzen ari gara…
Zertan datza PISA informeena, zehazki?
Ismael: PISA informean bost froga daude. Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako erakundeak (OECD) sortutako proba bat da eta “garatutako” herrialde guztietan modu berean egiten da: matematika, zientziak, norberaren hizkuntza eta ingelesa aztertzen dituzte.
Orduan, PISA informeen bidez ikasgai horietan defizit bat zegoela ikusi zuten?
Ismael: Bai, informea komunikabideetara bidali zuten, eta alderdien artean politikoki erabili dute Hezkuntza sistema zer gaizki dagoen elkarri leporatzeko. Sistema hori hobetzeko dirua inbertitu beharrean, hartzen duten neurri bakarra ikasgai batzuei ordu batzuk gehitu eta beste batzuei kentzea da, besterik gabe. Horren arabera, badirudi matematika behar bezala ez ikastearen arrazoia ordu falta dela, eta ez da hori: kontua da ez dela ondo irakasten, irakasleak ez direlako behar bezala formatzen.
Aritz: Gaitasun artistikoa eta musikala neurtuko balute… Hogeita hamar saioak musika egiten pasako genituzke! Pentsa, musikaria den batek musika klaseak bakarrik eman ditzake, baina ingeniari batek ikasgai pila, nahiz eta aditua ez izan: agian enpresa batean mekanikan ibiltzetik ikastetxe batean matematika edo fisika klaseak ematera pasa daiteke, eta ez dago pedagogikoki formatuta ikasgai hori emateko.
Ismael: Oposaketetako probek gehienetan ez dute irakasle ona zarenik ziurtatzen, zure alorrean asko dakizula baizik. Matematika emateko matematikariak daude, eta ez matematika irakasleak, hori da arazoa.
Orain arte komentatu dugunak zentzu estruktural bati dagokio, hezkuntzan legediak nola eragiten duen, alegia. Baina zer esan dezakezue zuen egunerokotasunaz? Adibidez, lehen komentatu didazu nola ikasle batzuk batxilergo artistikora apuntatzen diren nolabait beste ikasgai batzuk ekiditeko, errazagoa izango denaren susmoa dutelako, “txorakeria bat”…
Aritz: Esate baterako, ikastetxean profil ezberdinetako ikasleak ikusten ditugu. Hori ez da oztopo bat, guk ez dugulako profil zehatz bat bilatzen, gure filosofia besterik gabe ikasteko gogotsu etortzea da, ez dute zertan esperientzia edo trebezia handirik izan behar. Bada, ikasleak gizartearen isla zuzena dira eta batzuengan argi ikusten dugu: ez dute serio hartzen. Ezer ez egitera etortzen dira, eta pentsatzen dute ez badute egiten ez duela inporta, ez delako garrantzitsua. Haiek gazteleraz esaten duten bezala: “no sé cantar”, “no sé bailar”, edo “no sé actuar, me da vergüenza”, baina ez dira saiatu ere egiten… Hor badaukagu harrizko pareta bat. Aldi berean, oso gogotsu datozen ikasleak ditugu, eta kosta egiten zaigu bi profil horiek uztartzea, lehenengoek erritmoa asko mantsotzen dutelako. Arte eszenikoetan filosofiarik garrantzitsuena egiteko desioa, interesa edo beharra izatea da. Gero, gaitasun aldetik ona izango zaren, noraino iritsiko zaren, beste kontu bat da, gure helburua ez delako profesionalak sortzea, artearen onurak barneratzea baizik, pertsona bezala hezteko, eta haien bizitzan aplikatu ahal izateko.
Ismael: Nik ikasle ohi bat gogoratzen dut, epaile izan nahi zuen neska bat, gerora Zuzenbidea ikasi duena. Unibertsitatean zegoela bisita egin zigun behin, eta nik batxilergo artistikora zergatik sartu zen galdetu nion, epaile izan nahi zuela hain argi bazuen. Zera erantzun zidan: “Nola gogoratzen naizen zure ikasgaiaz nire lanbidean! Nire ikaskideek oso gaizki pasatzen dute jende-aurreko aurkezpenetan, eta nik antzerki bat bailitzan planteatzen dut: gidoitxo bat prestatu, entseatu, eta badakit nola egin. Gogoratzen dut zuk gorputz- adierazpenaz eta ahotsa proiektatzeaz esaten zeniguna”. Eta nik: “Ah, ba orduan, kito: nire lana egina dago”. Kurtso amaieran egiten dugun ikuskizunaren ondoren, gurasoak niregana hurbildu eta zera esan izan didate: guk ikasleei beste ikastetxeetan ematen ez dena ematen diegula, zentzu emozionala lantzen dugulako, eta batzuek azpimarratzen dute horrek derrigorrezkoa behar lukeela ikastetxe guztietan, beraiek haien seme-alabengan ikusten duten eragina harrigarria delako.
Aritz: DBHtik iritsi zaizkigun ikasle batzuk barrutik apurtuta etorri dira, nolabait esateagatik, eta egia da hona etortzeagatik ez zaiela bizitza aldatzen, baina bukatzen dutenean sartu zirena baino hobeto ateratzen dira: arte eszenikoek asko laguntzen diete ikuspuntu emozionaletik, eta askotan “akademikoki txarrak” diren gazteak izan ohi dira. Gainera, ikasleek antzeman dezakete irakasleok ez garela aginduak bakarrik ematen dituen pertsona autoritario hori, eta beste modu batean ikusten gaituzte.
Ismael: Izan ere, zaila da jarrera autoritario bat izan eta gero haien aurrean abesten eta dantzatzen hastea. Ni zortzi urtez ikasketa burua izan naiz, eta pixka bat eskizofrenikoa zen, bulegoan ikasle batzuei errieta egin behar nielako, baina gero klasea neukan beraiekin eta tximinoarena egitea tokatzen zitzaigulako…
Aritz: Lehen komentatu dugu ez garela dantzariak, ez garela nahikoa formatu hainbat diziplinetan, baina ikasleek dantzatu dezaten lehenengo guk dantzatu behar dugu. Transmititu nahi izan diet garrantzitsuena ez dela ondo egitea, baizik eta egitea bera.
Pentsatzen dut motibo ezberdinengatik erabakiko dutela gazteek batxilergo artistikoa egitea. Zein motibo izan daitezke horiek?
Ismael: Profilari lotutako zerbait da. Batzuk musikariak dira eta kontserbatoriotik datoz, kasu horietan ikasgai batzuk baliozkotu daitezke. Beste batzuek arte eszenikoetako profil bat dute, dantzariak edo antzezleak izan nahi dutela argi dutenak. Adibidez, gogoratzen dut 2. batxilergoko ikasle bat antzezlan batean aktore zebilena: estatu osoan zehar biran zebilen eta nik 2. batxilergoa egiten ari zela gogorarazi nionean, oso argi erantzun zidan antzerkira dedikatu nahi zuela eta ez zuela proiektu hori alde batera utziko kurtsoa aprobatzeagatik; berdin zitzaiola batxilergoa urtebetean, bi urtetan edo hiru urtetan ateratzea.
Aritz: Unibertsitateko zenbait gradutan sartzeko edozein batxilergo egin dezakezu, hori da magisteritzako kasua, adibidez. Profesional izan nahi ez badute ere, artea gustatzen zaielako aukeratu dezakete.
Ismael: Azkeneko profilaz lehenago hitz egin dugu: errazagoa izango dela pentsatzen duten horiek. Hala ere, egia da ez direla asko eta horietako batzuk erakartzea lortu dugula: gerora arte eszenikoetara dedikatu nahi izan dute, sorpresa handiak izan ditugu. Bestalde, badaude batzuk Lanbide Heziketan hartu ez dituztenak, eta alternatiba moduan gurera datozenak. Horrek ere ez du zentzu handirik: antzezlanetan ezkutatzen saiatzen dira baina ez zaie ondo ateratzen, ezin dira ezkutatu… Kasu tragikoak izan ditugu, ezinean ibiltzen direlako.
Zuen ustez, zein da zuen ikastetxean batxilergo artistikoa hobetzeko eta garatzeko bidea?
Ismael: Lehenik eta behin, arte eszenikoetan eta musikan behar bezala formatuta dauden irakasleei sarbidea ematea: antzerkia eta dantzan espezializatutako profesionalek eman dezatela klasea.
Aritz: Dantzako ikasgaia sortu dadila, irrigarria dirudien arren, ez baita existitzen. Hartara, batxilergo artistiko erreala izango litzateke, ikasgai artistikoei pisu handiagoa emanez.
Lehen aipatu duzu zuen batxilergoa egin ostean hainbat gradurako sarbidea duzula. Zeintzuk dira gradu horiek?
Aritz: Gure modalitatea letretako batxilergoarekin dago lotuta, hortaz, Nafarroan behintzat, Gizarte Zientziekin edo Humanitateekin lotutako edozein gradu egin dezakezu.
Ismael: Berez, sistema muntatuta dagoen bezala, legalki edozein batxilergo eginda sarbidea duzu edozein gradutara. Kontua da, ikasgai batzuk lehentasuna dutela besteen aldean, hau da, puntu gehiago edo gutxiago izango dituzu, eta zentzu horretan, sarbidea ez da zuzenean ukatzen, baina zaildu egin daiteke, aukera gutxiago izango duzulako.
Bukatzeko, zerbait gehitu nahi duzue?
Aritz: Bai, hau nire hamahirugarren ikasturtea da, eta konturatu naiz hezkuntzan ez dutela ikasleek bakarrik ikasten, nik ere ikasten dudala, eta ez naiz edukiez ari: ikasle bakoitzak zerbait aportatu dit, eta horrek esperientzia bat ematen digu. Pertsona bezala, izugarri ikasi dugu ikasleengandik… Eta zer esanik ez, lankideengandik. Ez da gela barruko zerbait bakarrik, ordu asko pasatzen ditugu ikasle eta irakasleon artean saioetatik kanpo ere. Frustrazio momentu asko ere izaten dugu, krisi asko, eta lana uzteko puntuan egon izan naiz… Baina aldi berean aberasgarria da.
Azkenean, amaieran dena ondo ateratzen da, baina prozesuan dago koska… Imajinatzen dut antzezle batentzat ere halako zerbait izan daitekeela: publikoaren txaloak iristean, dena oso polita, baina atzetik dakarzuna…
++++
Ura jaten liburuan kritika gogorrak egin dizkiogu hezkuntza sistemari, baita haren baitan lan egiten duten irakasle batzuei ere. Amancay Gaztañaga, besteak beste, suminduta agertzen da eskoletan dauden antzerki irakasle kaskarrak direla eta, hori horrela izateko klaserik ez egotea desiratzeraino, kaltegarria izango delakoan… Alde batetik, ados nago, antzerkiarekin lehenengo kontaktu hori erabakigarria baita, eta asko baldintza dezake ikasle batek horren inguruan izan dezakeen pertzepzioa. Baina, beste alde batetik, bizi dugun kultur-gosea dela medio, dena delakoa ongi etorria izan daitekeela uste dut.
Egoera honetaz kontziente dira guztiz Ismael eta Aritz, zeinak -ia lotsatuta- euren gabeziak onartzen dituzten; eta, gutxienez, gehiago formatzeko beharra zein interesa adierazten dute, betiere modurik egokiena arte eszenikoetako ikasgaiak adituen esku uztea dela aitortuz. Ez da harritzekoa musikariak izatea, artistak baitira finean, eta sentsibilitate hori garatuta baitute. Gauza bat argi geratzen da hemen: ez dagoela haien esku. Irakasleen adostasun eta kolaborazio edo obedientzia maila ezberdina -eta determinantea- izan daitekeen arren, hezkuntza sistema ezartzen duen legea haien gainetik dago. Kontu estruktural edo “makro” batez ari gara, hortaz. Badirudi gai honetan geroz eta sakonago joan, geroz eta garbiago ukitzen dugula denaren muina: gizarte-eredua, hain zuzen.
Hitz gutxitan, lotsagarria iruditu zait “batxilergo artistikotzat” ezarri den eredua. Zer esanik ez LOMCE legeak eragindako aldaketekin gelditu dena. Zur eta lur utzi nau antzerkia eta dantza ikasgai teoriko gisa planteatu izanak – huts-hutsean teoriko, esan nahi dut, arte eszenikoek asko baitaukate zentzu filosofiko edo intelektualetik-… Dantza biologiari lotuta, hezur eta muskuluen bueltan! Surrealista da.
Txantxa honen adierazle, ohartxo bat: batxilergo artistikoaren eredua planteatu zutenean, “Musika, Arte Eszenikoak eta Dantza” titulua izendatu zioten. Bistan da “arte eszenikoen” barruan, “dantza” sartzen dela, eszenari egiten baitio erreferentzia kontzeptu horrek, hau da, oholtza gaineko horri guztiari. Tira, haien axolagabekeriaren beste seinale bat.
Horregatik guztiagatik, terreno lehor eta astun honetan lanean ari diren irakasleek miresmen osoa merezi dute: egunero-egunero artea eta kulturari duintasuna ematen dihardutelako. Haiek gabe, askoz okerrago egongo ginateke: Aritz eta Isamaelek azaldu moduan, haien militantziari esker, guraso zein ikasleak mobilizatu izanagatik, eutsi baitiote hainbat eskubideri. Kulturarako sarbidea, giza-eskubide bat baita. Etxebizitza duin baterako edo osasunerako eskubidea bezain ezinbestekoa.